Deel 2:
Voor andere zaken dan het bestrijden van ziektes wil Van der Oost zich niet inzetten. Maar waar legt hij de grens? ‘Dat is een lastige. Iemand die slecht ziet, weer beter laten zien? Nou je hebt bij sommige mensen dat rond het veertigste levensjaar de ogen verkalken. Dat is heel naar, daar zou ik Crispr wel voor willen gebruiken. Maar iemand Crispr geven die anders een bril nodig had? Tja, waarom ook niet? Ik denk dat het wel moet kunnen. Maar iemand een andere kleur ogen geven of dat soort flauwekul, daar zit ik niet op te wachten. Tegelijkertijd denk ik dat je het ook niet tegen kunt houden. Mensen hebben er geld voor over, dus ergens in de wereld zal het gaan gebeuren. Dat moeten ze dan zelf weten, ik ga me er in elk geval niet voor inzetten.’
Van der Oost wil graag een maatschappelijk debat over de mogelijkheden en grenzen van Crispr. Met de afwijzende houding van milieuorganisatie Greenpeace heeft hij overigens wel moeite. ‘Het is een techniek die de wereld zo veel beter kan maken, maar Greenpeace wil daar niet over nadenken. Ze maken iedereen alleen maar bang. Maar zodra je dan vraagt: kun je één concreet voorbeeld noemen waarbij dit echt gevaarlijk is, dan is het stil. Ik vind die houding belemmerend voor het maatschappelijke debat. Ik ben heel erg voor Greenpeace als het gaat om het beschermen van walvissen, maar hier echt niet.’
‘We moeten dit niet aan wetenschappers alleen overlaten, andere groepen in de maatschappij moet ook mee kunnen praten’• Annelien Bredenoord, hoogleraar ethiek
Volgens Annelien Bredenoord, hoogleraar ethiek van biomedische innovatie aan de Universiteit Utrecht, zijn nieuwe technieken als Crispr niet tegen te houden. ‘Het gaat er vooral om dat de nieuwe technieken in goede banen geleid worden.’ Dat kan volgens haar het beste als het ethische debat over de ontwikkeling tegelijkertijd plaatsvindt met de ontwikkeling zelf. ‘We moeten dit niet aan wetenschappers alleen overlaten, andere groepen in de maatschappij moet ook mee kunnen praten. Als je wacht tot wetenschappers al iets gemaakt hebben, dan ben je te laat.’ Nieuwe regelgeving voor Crispr-medicijnen die niet worden doorgegeven aan volgende generaties is volgens haar niet direct nodig. ‘Daarvoor biedt de huidige regelgeving omtrent de ethiek van medisch wetenschappelijk onderzoek al voldoende mogelijkheden.’
Toepassingen in de kiembaan, dus bijvoorbeeld het gebruiken van Crispr in embryo’s, hebben volgens haar wel meer debat, onderzoek en uiteindelijk nieuwe regelgeving nodig. Nu is die toepassing in Nederland nog helemaal verboden. Persoonlijk vindt Bredenoord, die ook Eerste Kamerlid is voor D66, dat er al meer onderzoek moet kunnen plaatsvinden met embryo’s dan tot nu toe is toegestaan. In de huidige coalitie, met het CDA en de ChristenUnie, is hier echter geen overeenstemming over, dus voorlopig verandert de regelgeving niet. ‘Ik kan daar voor nu mee leven: politiek is compromissen sluiten.’
Zorgen om patenten
Publiek debat of niet, het bedrijfsleven investeert al miljarden in Crispr. Medicijnfabrikanten als Novartis, GlaxoSmithCline, MSD en Bayer voeren op dit moment toegepast onderzoek uit naar allerlei toepassingen van Crispr. Zo kijkt Novartis hoe Crispr medicijnen tegen kanker effectiever kan maken en werkt Bayer in een joint venture aan medicijnen die bijvoorbeeld bij bepaalde bloedziekten kunnen helpen. In deze joint venture alleen al is $335 mln gestoken.
‘Ik zou het heel erg vinden als we mensen straks wel beter kunnen maken, maar het niet gebeurt omdat patiënten de medicijnen niet kunnen betalen’• John van der Oost
Over wie de eigenaar van de Crispr-patenten is, wordt overigens hard gesteggeld. Diverse partijen hebben allerlei deelpatenten en het is nog altijd onduidelijk wie precies de rechten heeft op welk deel van de techniek. Van der Oost speelt in die strijd een bescheiden rol. Pas toen een medewerker hem vertelde dat het DNA-knippende systeem gebruikt zou kunnen worden om DNA te veranderen, werd een patent ingediend. Dat patent heeft bovendien slechts betrekking op andere systemen (Cascade en Cpf1) dan het nu veel gebruikte Cas9.
Van der Oost maakt zich nog het meeste zorgen om wat er straks met het intellectuele eigendom van Crispr gebeurt. Veel patenten zijn eigendom van het Broad Institute, een instituut opgericht door de universiteiten MIT en Harvard.
Ook een deel van de patenten van Van der Oost worden door deze organisatie beheerd: de Nederlandse hoogleraar krijgt slechts een percentage van de inkomsten daaruit. ‘Die universiteiten daar hebben zoveel expertise in het aanvragen beheren van intellectueel eigendom en weten ook precies hoe je dat juridisch aan moet pakken. Wij dachten bij Wageningen U&R: we kunnen maar beter met hen samenwerken dan de strijd aan gaan. Dat verlies je dan toch op juridische expertise.’
Veel patenten worden momenteel gebruikt door Editas, een bedrijf opgericht door Amerikaanse Crispr-onderzoekers. ‘Gelukkig hoor ik van mijn collega’s in Boston dat zij daar ook willen dat de techniek vooral breed toepasbaar is en licentiekosten niet te hoog mogen worden. Maar achteraf gezien hadden we dat misschien beter contractueel vast moeten leggen.’
Want tegelijkertijd schrikt Van der Oost wel hoe gemakkelijk investeerders, waaronder Bill Gates in 2015, geld in de techniek steken. ‘Editas heeft al een paar investeringsrondes van $100 mln achter de rug. Alles bij elkaar wordt het bedrijf nu al gewaardeerd op $1,5 mrd. Die investeerders stoppen hun geld er niet zomaar in, zij willen rendement boeken. Ik zou het heel erg vinden als we mensen straks wel beter kunnen maken, maar het niet gebeurt omdat patiënten de medicijnen niet kunnen betalen.’