EU zet zich schrap voor stijgende energieprijzen: ‘We moeten heel goed oppassen’
Energietransitie Het spookbeeld van ‘gele hesjes’ en sociale onrust doemt op nu verschillende Europese landen worstelen met snel oplopende energieprijzen. Politici in meerdere EU-landen stellen vraagtekens bij het ambitieuze Brusselse klimaatbeleid, dat de hoge prijzen mede zou hebben veroorzaakt.
Dat de energietransitie voor sociale onrust kan gaan zorgen, vrezen Europese politici al jaren. Maar de dreiging wordt opeens een stuk sneller dan verwacht realiteit. Nu de scherp stijgende energieprijzen in verschillende EU-landen tot spanningen leiden, groeit de angst voor verzet tegen de ambitieuze Europese klimaatplannen.
Overal in Europa stijgen de energieprijzen – terwijl de zomerse vraagdip normaal gezien nog niet voorbij zou zijn. Het is deels een gevolg van een economie die sneller aantrekt dan verwacht. Maar de gasvoorraden zijn na een lange winter ook nog altijd niet aangevuld, doordat de aanvoer vanuit Rusland hapert. Rusland zegt het gas voor eigen gebruik nodig te hebben, maar EU-landen verdenken Moskou ervan zo druk uit te oefenen om de omstreden nieuwe gaspijpleiding Nord Stream 2 snel in gebruik te nemen. Bij de bouw daarvan zijn verschillende EU-landen, waaronder Duitsland, betrokken.
Overschakelen op de achtervang van kolen- en kerncentrales wordt lastiger, nu die op steeds meer plekken in Europa gesloten zijn. Afhankelijkheid van gas is daarmee gegroeid. Daarbij komt dat de prijs die bedrijven binnen het Europese emissiehandelssysteem ETS moeten betalen voor het uitstoten van CO2, in een jaar verdubbelde tot 60 euro per ton. Dat jaagt hen op kosten, en die worden doorberekend aan de consument.
De prijsstijgingen komen op een gevoelig moment, net na de presentatie van ambitieuze klimaatplannen waarin beprijzing van CO2 een cruciale rol speelt. In Straatsburg, waar het Europees Parlement de plannen voor het eerst besprak, was het deze week het gesprek van de dag. Nog voor de nieuwe voorstellen zijn doorgevoerd, doemt het schrikbeeld van sociale onrust en ‘gele hesjes’ al op.
„Burgers beginnen vragen te stellen”, zei de Poolse Europarlementariër van de regerende PiS-partij Anna Zalewska in een debat. „Allereerst hebben ze vragen over de prijsstijgingen, want zij zijn het die opdraaien voor de kosten van de ambities van de EU.”
Energie-armoede
Eurocommissaris Frans Timmermans (Klimaat) weersprak ferm dat het ETS de prijzen opdrijft. „Slechts een vijfde van de prijsstijgingen kan aan de oplopende CO2-prijs worden toegeschreven”, benadrukte hij. De huidige situatie toont volgens Timmermans juist het belang van snel omschakelen naar hernieuwbare energie. „De ironie is dat als we vijf jaar eerder een Green Deal hadden gehad, we niet in deze positie hadden gezeten, want dan waren we nu al veel minder afhankelijk van fossiele brandstoffen en aardgas”, zei hij.
Het neemt vooralsnog niets weg van de onrust in EU-landen. Griekenland en Spanje reageerden de afgelopen dagen al met plannen die de kosten voor burgers moeten dempen. Tijdens overleg van de Europese ministers van Financiën drukte de Spaanse minister Nadia Calviño collega’s dit weekeinde op het hart de sociale kosten van de klimaattransitie niet te vergeten. „We moeten bij het veranderen van onze regels en wetten heel goed oppassen dat we situaties zoals nu met de prijsstijgingen voorkomen.”
Desgevraagd toonde Timmermans zich woensdag sceptisch over de meest vergaande noodmaatregelen van de Spaanse regering, die fors wil ingrijpen in de energiemarkt. „Dat kun je niet zomaar doen. De vrije energiemarkt is de basis waarop we onze energieprijzen baseren.”
Het illustreert de ongemakkelijke positie waarin politici zitten. De prijsstijgingen zijn een gevolg van een markt die zich piepend en krakend aanpast – in de gewenste richting, maar met een pijnlijke last voor zwakke schouders. Over hoe dat effect het best kan worden gedempt, bestaat vooralsnog geen overeenstemming.
In Brussel zeggen beleidsmakers scherp te letten op het risico op ‘energie-armoede’: huishoudens die de kosten voor het verwarmen van hun huis nauwelijks kunnen ophoesten. In juli presenteerde Timmermans een speciaal Sociaal Klimaatfonds, gevuld met inkomsten uit de verkoop van uitstootrechten, dat burgers moet compenseren. Maar de scepsis hierover onder lidstaten die een nieuw Europees herverdelingssysteem vrezen, is nog lang niet weggenomen.
-----
Het klimaatplaan van timmermans staat nu al onder druk. Van fossiele energie naar groen daar zal nog heel veel gas voor nodig zijn.