3 september 2018
NWO slaat de handen ineen met haar tegenhangers uit Frankrijk, Groot-Brittannië, Ierland, Italië, Luxemburg, Noorwegen, Oostenrijk, Polen, Slovenië en Zweden op het gebied van open access, ofwel het principe dat resultaten uit publiek gefinancierd onderzoek vrij beschikbaar moeten komen. Onder de naam Coalition S hebben de organisaties het plan gelanceerd dat om vanaf 1 januari 2020 al het onderzoek dat zij sponsoren gepubliceerd moet worden in open access-tijdschriften. Eind 2021 moet dat zelfs exclusief zo zijn; hybride tijdschriften die met zowel vrije toegang als met betaalmuren werken, zijn dan niet meer toegestaan.
Door samen op te trekken, willen de organisaties de uitgevers van wetenschappelijke tijdschriften onder druk zetten. Traditioneel vragen zij forse bedragen om een artikel te kunnen lezen, maar verschillende publieke organisatie zouden liever zien dat er alleen voor publicatie betaald wordt, en dat de artikelen vervolgens gratis toegankelijk zijn. Nederland heeft zich de laatste jaren opgeworpen als voorvechter rond dit uitgangspunt.
De onderhandelingen met de uitgevers van deze tijdschriften verlopen soms echter stroef, omdat zij goed verdienen aan de betaalmuren. ‘In heel Europa voeren universiteiten moeizame onderhandelingen met uitgevers. Ondertussen maken ze exorbitante winsten op werkzaamheden die vooral door wetenschappers worden verricht’, zegt NWO-voorzitter Stan Gielen. ‘Dat moet afgelopen zijn. Het is hoog tijd voor uitgevers om hun businessmodel om te gooien.’
Coalition S kan op brede bijval rekenen. In Nederland hebben ZonMW, de VSNU, de KNAW en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de stap onderschreven. Ook de European Research Council heeft zich ook achter het plan geschaard.
Volgens Gielen zal het plan gevolgen hebben voor de manier waarop onderzoekers en onderzoekvoorstellen in de toekomst beoordeeld zullen worden: ‘niet aantallen publicaties of de reputatie van het tijdschrift, maar de inhoud moet daarbij leidend zijn’. Dat streven past binnen een grotere trend; binnenkort zal NWO de zogenaamde San Francisco Declaration on Research Assessment (Dora) ondertekenen, een internationaal initiatief om bibliometrische indicatoren zoals h-index of de Journal Impact factor minder leidend te laten zijn.