Ter info. Indirecte info die speelt in de Europese chipwereld.
Europa heeft grootse plannen met de chipindustrie. Zal het genoeg zijn?
11:30
Een van de grootste chipfabrieken van Europa is die van NXP op de Novio Magus Tech Campus in Nijmegen
Europa pompt de komende jaren een enorm bedrag in de uitbouw van de eigen chipindustrie. Tientallen miljarden maken de Europese Commissie en de lidstaten vrij voor de bouw van nieuwe halfgeleiderfabrieken en een duw in de rug van de bestaande industrie, in een poging de afhankelijkheid van Azië en de Verenigde Staten terug te dringen. De vraag is of de inspanningen genoeg zullen zijn.
Dinsdag presenteert de Europese Commissie de European Chip Act. Daarin zet het dagelijks bestuur van de EU uiteen hoe Europa marktaandeel denkt te kunnen terugveroveren in een industrie die geldt als cruciaal voor de autonomie en economische toekomst van het continent. Chips zijn de hersens van elk elektronisch apparaat en staan centraal in de doorontwikkeling van nieuwe technologieën zoals kunstmatige intelligentie en virtual reality.
Op dit moment wordt slechts 9% van alle chips in de wereld gemaakt in Europa. Dat aandeel wil de Commissie opvoeren tot 20%. Omdat de behoefte aan chips de komende jaren alleen maar toeneemt en de markt dus groter wordt, zal de productie in Europa moeten verviervoudigen, rekende Eurocommissaris Thierry Breton, verantwoordelijk voor de Europese interne markt, vrijdag in een persgesprek voor.
Hij gaf daar ook de grote lijnen van het Europese aanvalsplan weg. Alles bij elkaar trekt Europa ongeveer €47 mrd uit om de chipproductie op te voeren, zei hij. Daarvan gaat zo'n €10 mrd naar onderzoek en innovatie, €30 mrd is bestemd voor de bouw van de modernste fabrieken en er komt een fonds voor start-ups.
Chiptekort raakt Europese industrie
Europa heeft meerdere chipbedrijven, waaronder het Nederlandse NXP, dat een fabriek heeft in Nijmegen. Maar de Europese spelers zijn vrijwel allemaal actief in weliswaar belangrijke, maar ook heel specifieke hoeken van de chipmarkt. Zo is NXP een grote fabrikant van chips voor auto's. Maar chips voor in telefoons, servers en computers worden in Europa niet gemaakt. Ook andere soorten halfgeleiders die in Europa zijn ontworpen, rollen in andere delen van de wereld uit de fabriek.
De productie van de kleinste, krachtigste halfgeleiders is zelfs geconcentreerd in twee landen: bij het Taiwanese TSMC en het Zuid-Koreaanse Samsung. Net als de Verenigde Staten wil de Europese Unie ook een deel van die productie binnen de eigen grenzen halen.
Staatssteun mag van Brussel
Om de Europese chipindustrie een duw in de rug te geven kijkt de Europese Commissie tijdelijk even de andere kant op wanneer lidstaten bedrijven staatssteun willen geven — iets wat normaal gesproken niet mag. Daarvoor is het vergroten van het Europese aandeel op de mondiale chipmarkt aangemerkt als Important Project of Common European Interest (IPCEI). Naast de halfgeleiderindustrie heeft de Commissie ook overheidssteun voor de productie van waterstof en de ontwikkeling van een cloudinfrastructuur de IPCEI-status gegeven.
Brussel stelt niet zelf geld voor die steun beschikbaar; dat moeten de landen die deelnemen aan het project doen uit de eigen begrotingen. Duitsland, dat het chipproject coördineert, maakte in december bekend dat de 20 deelnemende landen gezamenlijk zo'n $10 mrd uittrekken. Nederland stelt €218 mln beschikbaar.
De Nederlandse chipindustrie heeft onlangs voorstellen bij de overheid ingeleverd die voor steun in aanmerking kunnen komen. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland maakt hieruit een selectie en stuurt die door naar Brussel. Daar wordt definitief bepaald welke plannen steun mogen krijgen.
Reden is dat de halfgeleiderindustrie geopolitiek steeds belangrijker wordt: macht draait tegenwoordig om technologische heerschappij en daarvoor is toegang tot de beste chips onmisbaar. Tegelijkertijd heeft de coronapandemie de kwetsbaarheid van de hypergespecialiseerde toeleveringsketen van chips blootgelegd. De Europese auto-industrie moet nog steeds bekomen van de gevolgen van gesloten fabrieken in Azië en een tekort aan capaciteit aldaar.
De Verenigde Staten, Japan, Korea en China gingen Europa voor met plannen om hun eigen industrie te stimuleren. De Verenigde Staten trekken in een nationale Chip Act $52 mrd uit voor steun en subsidies voor de halfgeleiderindustrie. 'Als de nu genoemde bedragen vanuit Europa kloppen dan komt dat aardig bij die investering in de buurt', zegt Daniel Citroen. Hij is bij ING verantwoordelijk voor semiconductorbedrijven. 'Het is nog wel te bezien om hoeveel echt nieuw geld het gaat en hoeveel uit al bestaande potjes moet komen.'
'Zonder TSMC, Intel of Samsung gaat het niet'
Grote vraag is ook of de Commissie komende week de bouw van een nieuwe megafabriek zal aankondigen, samen met een van de grote chipproducenten in de wereld. Geen van de Europese chipbedrijven kan en wil een fabriek bouwen waar de kleinste, krachtigste chips (met schakelingen van 5 nanometer en kleiner) worden gemaakt.
Om zo'n fabriek in Europa te krijgen zullen dus TSMC, Samsung of het Amerikaanse Intel moeten worden overgehaald met subsidies. De bouw van één zo'n fabriek kost al snel meer dan €10 mrd. Intel is als enige van die drie openlijk bereid een fabriek in Europa te bouwen, maar dan zou er veel publiek geld bij moeten.
De vraag of een deal met Intel nabij is, ging Breton eind vorige week tijdens het persgesprek uit de weg. 'Ik ga niet in op namen. We moeten nu eerst de Chips Act afronden. Dan kan iedereen bepalen of het hem of haar past.' Breton denkt dat het 'zo'n vier jaar kost' om een zogeheten megafab te bouwen. 'Stel dat je eind 2022 begint, dan zou-ie er dus eind 2025, begin 2026 op zijn vroegst kunnen zijn.'
Exportcontrole
Een chipfabrikant die een fabriek in de EU neerzet, moet zich wel realiseren dat Brussel aan de subsidies een exportcontrolemechanisme wil verbinden zoals eerder met coronavaccins het geval was. Dat betekent dat als nieuwe tekorten dreigen, de EU de export van semiconductors zou kunnen blokkeren. Breton: 'Dat willen we natuurlijk liever niet doen. Maar als we merken dat andere landen niet aan ons leveren, dan zijn we er klaar voor om hetzelfde te doen.'
Analisten van Kearny becijferden in een rapport afgelopen najaar dat een 5 nanometerfabriek in Europa over een periode van tien jaar 33% duurder is in Europa dan wanneer deze in Zuid-Korea zou staan, en 43% vergeleken met Taiwan. Het voornaamste verschil zit in overheidssteun: overheden in die regio's stimuleren de chipindustrie van oudsher financieel.
'Europa heeft lang geen subsidies aan deze industrie gegeven, en andere regio's van de wereld wel. Industriepolitiek was hier een vies woord', zegt Citroen van ING. 'Maar als Europa een gelijk speelveld wil creëren ontkom je er niet aan.'
Dat het niet uit te leggen is waarom Europese belastingbetalers subsidie moeten geven aan bedrijven die enorme winsten maken — Intel in 2021 bijvoorbeeld $4,5 mrd — is volgens Citroen een te makkelijk argument. 'Zonder dat geld komen die bedrijven gewoon niet. En vergeet niet: de grootste rekening ligt nog steeds bij het bedrijf dat de fabriek daadwerkelijk bouwt. Een misstap van miljarden kunnen zij zich ook niet permitteren.'