Na jaren van ultraruim monetair beleid, grote schokken in de supply chain en een onhoudbare schuldenberg, doemt de moeder van alle economische crises op. En de beleidsmakers kunnen er weinig aan doen, waarschuwt econoom Nouriel Roubini in een opiniestuk op Project Syndicate.
Een ongekende samenloop van omstandigheden bedreigt de wereldeconomie. Wereldwijd is de totale particuliere en overheidsschuld als percentage van het BBP gestegen van 200% in 1999 tot 350% in 2021. In de Verenigde Staten ligt het percentage met 420% hoger dan tijdens de Grote Depressie en na de Tweede Wereldoorlog. In China ligt de schuldratio op 330%.
We leven boven onze stand
Schuld kan de economische activiteit stimuleren als leners investeren in nieuwe kapitaalgoederen die een hoger rendement opleveren dan de kosten van de lening. Maar veel leningen worden gewoon gebruikt om consumptieve uitgaven te financieren die voortdurend hoger zijn dan het inkomen.
Dat is een recept voor faillissement, schrijft Roubini. Bovendien kunnen investeringen in kapitaal ook riskant zijn. Denk aan een lener die een huis koopt tegen een kunstmatig opgeblazen prijs, een bedrijf dat te snel wil uitbreiden ongeacht het rendement, of een regering die het geld uitgeeft aan extravagante maar nutteloze infrastructuurprojecten.
Dergelijk overmatig lenen gebeurt al tientallen jaren, om verschillende redenen. Huishoudens met een laag inkomen zijn in staat gesteld om hun consumptie met schulden te financieren. Centrumrechtse regeringen hebben voortdurend de belastingen verlaagd zonder ook de uitgaven te verminderen, terwijl centrumlinkse regeringen royaal hebben uitgegeven aan sociale programma's die niet volledig werden gedekt met belastingen.
En een fiscaal beleid dat schuld boven eigen vermogen verkiest, in de hand gewerkt door een ultraruim monetair beleid, heeft een piek in het lenen in zowel de particuliere als de openbare sector aangewakkerd.
Zombies – made by central banks
Jaren van kwantitatieve verruiming (QE) en versoepeling van kredietvoorwaarden hebben de leenkosten dicht bij nul gehouden en in sommige gevallen zelfs negatief. Tegen 2020 bedroeg de negatief renderende dollar-equivalente overheidsschuld 17 biljoen dollar.
Veel insolvabele 'zombies' werden overeind gehouden door lage rentetarieven. Zowel tijdens de wereldwijde financiële crisis van 2008 als tijdens de COVID19-crisis werden insolvente partijen die failliet zouden zijn gegaan, gered door de lage of negatieve rente, QE en regelrechte fiscale reddingsoperaties.
Driedubbele dreun
Maar nu heeft de inflatie, aangewakkerd door hetzelfde ultraruime fiscale en monetaire beleid, een einde gemaakt aan deze financiële dodendans. De centrale banken zijn gedwongen de rente te verhogen in een poging prijsstabiliteit te herstellen. Daardoor krijgen zombies te maken met een sterke stijging van hun schuldendienstkosten.
Voor velen is dit een driedubbele dreun, omdat de inflatie ook het reële inkomen van huishoudens uitholt en de waarde van activa vermindert. Hetzelfde geldt voor kwetsbare bedrijven, financiële instellingen en overheden met een te hoge schuldenlast. Zij worden geconfronteerd met een giftige cocktail van sterk stijgende financieringskosten, dalende inkomsten en een dalende waarde van hun activa.
Stagflatie-drama
Erger nog, deze ontwikkelingen vallen samen met de terugkeer van stagflatie (hoge inflatie naast zwakke groei). De laatste keer dat geavanceerde economieën in dergelijke omstandigheden verkeerden, was in de jaren zeventig. Maar toen waren de schuldquotes tenminste zeer laag. Nu worden we geconfronteerd met de ergste aspecten van de jaren zeventig (stagflatieschokken) en de ergste aspecten van de wereldwijde financiële crisis. En deze keer kunnen we niet simpelweg de rente verlagen om de vraag te stimuleren.
De wereldeconomie wordt immers getroffen door aanhoudende negatieve aanbodschokken op korte en middellange termijn die de groei afremmen en de prijzen en productiekosten opdrijven. Daartoe behoren de verstoringen van het aanbod van arbeid en goederen door de pandemie, de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor de grondstoffenprijzen, het steeds rampzaliger zerocovidbeleid van China en een dozijn andere schokken op middellange termijn, die tot extra stagflatoire druk leiden.
Rampspoedscenario: crises versterken elkaar
Anders dan tijdens de financiële crisis van 2008 en het begin van de coronacrisis zou het simpelweg redden van particuliere en publieke partijen met een ruim macrobeleid nog meer benzine op het inflatoire vuur gooien. Roubini voorziet een harde landing, oftewel een diepe, langdurige recessie, bovenop een ernstige financiële crisis.
Als de beleggingsbubbels barsten, de schuldaflossingspercentages stijgen en de voor inflatie gecorrigeerde inkomens van huishoudens, bedrijven en overheden dalen, zullen de economische crisis en de financiële crash elkaar versterken.
Inflatiegeest dreigt te ontsnappen
Geavanceerde economieën die in hun eigen valuta lenen, kunnen een vlaag van onverwachte inflatie gebruiken om de reële waarde van sommige nominale vastrentende langetermijnschulden te verminderen. Nu regeringen niet bereid zijn de belastingen te verhogen of de uitgaven te verlagen om hun tekorten te verminderen, zal monetisatie door centrale banken van tekorten opnieuw worden gezien als de weg van de minste weerstand.
Maar je kunt niet altijd alle mensen voor de gek houden. Zodra de inflatiegeest uit de fles is, wat zal gebeuren als de centrale banken de strijd opgeven met het oog op de dreigende economische en financiële crash, zullen de nominale en reële leenkosten de pan uit rijzen.
De moeder van alle stagflatoire schuldencrises kan worden uitgesteld, maar niet vermeden, waarschuwt Roubini.
Zie ook: Roubini rekent op een recessie
Meld u aan voor de Belegger.nl dagelijkse nieuwsbrief
en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op de beurs!
Ik vrees dat hij wel eens gelijk zou kunnen hebben. ?
Ik beleg reeds meer dan veertig jaar in aandelen. Mijn conclusie is, wie schrik heeft krijgt slaag. Durf te kopen als de beurs laag staat en vergeet niet te verkopen als er euforie heerst en iedereen begint aandelen te kopen als ze al fel gestegen zijn. Ik wordt er niet rijk van maar behaal gemiddeld toch een goed resultaat. Men moet niet slim zijn maar een beetje tegendraads. Volg vooral de massa niet.
Wat hij er niet bij zegt is dat al die schulden pijlsnel uitgehold worden door inflatie. Is de reële rente ooit zo laag geweest?
Ik beleg al vele jaren een deel van mijn spaargeld in aandelen. Ik hoop als de aandelen ferm gezakt zijn en de schrik er erg in zit. Als de aandelen daarna goed gestegen zijn en men achter de koersen begint aan te hollen verkoop ik. Op de beurs mag men geen hebben en tegendraads zijn. Loop met de massa niet mee. Een goede raad van iemand die geen universitair diploma fheeft !
Roubini heeft mijn inziens gelijk daar waar hij hamert op de negatieve gevolgen van een overmatige geldcreatie en onvoorstelbare hoge financiering van schulden. Overheden geven daarbij veelal het slechte voorbeeld. Zowel nationale overheden als lokale overheden bezondigen zich hier vaak aan. En het zijn geenszins de door linkse partijen geleide overheden die daarbij de kroon spannen. Integendeel, de overheden waar er liberale partijen in het bestuur zitten hebben zich vaak overmatig via schulden gefinancierd. En hoewel men geen economist hoeft te zijn om in te zien dat de bijna gratis kredieten niet eeuwig zouden duren en dat de massale geldcreatie vroeg of laat tot een hollende inflatie zou leiden, deden die politici alsof ze het warm water hadden uitgevonden. Tezelfdertijd gaven ze het slechte voorbeeld aan bedrijven en gezinnen. Nu die zeepbel is ontploft vinden ze nog steeds argumenten om zo verder te besturen. Corona, de oorlog in Oekraïne, hoge grondstoffen- en energieprijzen, ... alles wordt uit de kast gehaald om te doen alsof men eindeloos schulden kan aangaan. Ik volg Roubini dat dit een boemerang is die tot gigantische problemen zal leiden.
Maar ik volg hem niet in zijn mening dat dit tot de moeder van alle crisissen moet leiden. Dat zowel gezinnen als bedrijven en mogelijk ook overheden in dermate nauwe schoentjes zullen belanden dat ze hun schulden niet meer kunnen terug betalen, dat is een evidentie. Maar dat is eerder een probleem voor diegene die de kredieten heeft verstrekt. En dat brengt me ertoe om te kijken naar hoe IJsland dit probleem heeft opgelost na de financiële crisis van 2008. Kwijtschelding van schulden en een haircut voor diegenen die investeerden in Ijslandse schulden. Mijn inziens zit dat er op termijn wereldwijd aan te komen. Wie rijk is zal dat voelen, maar die zal daarom niet minder consumeren. En wie kwijtschelding bekomt zal terug meer kunnen consumeren.
Dit scenario lijkt me het enige mogelijke om de mesthoop op te ruimen en een goede bodem te creëren voor verdere economische groei. Enig probleem is dat dit veel moed zal vergen van de verantwoordelijke politici. Veel keuze zullen ze echter niet hebben. Verantwoordelijkheid opnemen of het politieke toneel verlaten.
Ik wil niet ontkennen dat er geen monetaire component is in de inflatie, maar ze is niet de oorzaak. De inflatie is begonnen in het voorjaar van 2021,(dat is 13 jaar na de kwantitatieve versoepeling) door een zeer sterke stijging van de gasprijs. Waarom? Door onderinvesteringen in fossiele energie. Verder had coronasteun in sommige landen het karakter van helicoptergeld. Bij de bevrijding wilde iedereen plots consumeren, terwijl het aanbod nog te klein was. De volgende accelerator werd Poetin.
Waarom zou een land, een bedrijf of een particulier een beheersbare schuld moeten terugbetalen?
In België bijvoorbeeld was het wel degelijk links dat meer uitgaf, kijk daarvoor naar Wallonië en Vlaanderen. Ik hoor Waalse politici nog zeggen dat ze maar beter konden uitgeven omdat 'geld momenteel gratis is'. Letterlijk. Gratis of niet, het moet wel terugbetaald worden en vaak op zulke lange termijn dat mensen die nu geboren worden het mogen gaan afbetalen als ze veertig of vijftig zijn.