Banken Ongeoorloofde spelletjes
Toneelstukje met TomTom
Door: Mathijs Rotteveel
Gepubliceerd: vandaag 01:08
Update: vandaag 08:25
Barack Obama wil banken opdelen in spaarbanken en investeringsbanken. De aandelenemissie van TomTom afgelopen zomer toont aan dat dit niet genoeg is. Ook de analisten moeten de bank uit worden getrokken. ‘Die aandelenresearch moet je niet serieus nemen. Ze hebben belang bij een hoge koers.’
Het is eind februari 2009. Navigatiebedrijf TomTom is heel hard op zoek naar veel, heel veel geld. Het heeft in de zomer van 2008 voor 2,9 miljard euro kaartenmaker TeleAtlas gekocht en dat blijkt achteraf niet zo’n heel slimme zet. Door de economische terugval heeft het Amsterdamse bedrijf negen maanden later al ruim een miljard euro moeten afschrijven op zijn nieuwe kroonjuweeltje. Bovendien gaan de banken die TomTom bijna 1,4 miljard euro voor de aankoop hebben geleend lastig doen. Als het navigatiebedrijf niet snel de wankele financiële balans stut met extra kapitaal, eisen ze hun geld terug. Per direct.
Honderden miljoenen heeft TomTom nodig, binnen een paar maanden. De weg naar de banken is door de eerdere lening en de crisis afgesloten. De enige uitweg is het uitgeven van nieuwe aandelen. Ook dat is echter lastig. De beurzen bevinden zich in een wervelstorm en het aandeel TomTom is sinds de top van meer dan 55 euro vorig jaar gedaald naar nog geen drie euro. Na zo’n koersval staan beleggers niet te springen om weer geld in het bedrijf te steken.
Creatieve jongens
TomTom zit in een situatie waarvoor zelfs de slimste zakenbankiers geen oplossing weten. Gelukkig zijn de financiële raadgevers waar het bestuur van TomTom naar luistert bankiers uit de buitencategorie. Het zijn de geldtovenaars van de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs, die voor het eerst in beeld kwamen toen TomTom begin 2005 aankondigde naar de beurs te willen gaan.
Ook begin 2009 is Goldman Sachs een voor de hand liggende keuze om het bedrijf uit de brand te helpen. ‘Dat Goldman Sachs die emissie mocht leiden, was geen verrassing’, zegt een zakenbankier die regelmatig deals deed met de wonderboys van Wallstreet. ‘Die bank is heel goed in het scheppen van verwachtingen bij zijn klanten. Die jongens zijn veel creatiever dan wij, hun Europese concurrenten. Dat betekent bij een emissie: ze zeggen meer geld bij beleggers op te kunnen halen tegen lagere kosten. Vaak stellen ze hun verwachtingen tijdens de voorbereidingen van een emissie wat bij, maar dan is de klant al binnen. Wij hebben toen ons best gedaan om TomTom binnen te halen. Maar Goldman Sachs bleek toch weer beter.’
De hernieuwde samenwerking tussen de Amsterdamse ondernemers en de Amerikaanse zakenbankiers resulteert op 14 juni 2009 in een aankondiging dat TomTom voor 430 miljoen euro nieuwe aandelen gaat aanbieden op de Amsterdamse beurs. Dat is meer dan het hele bedrijf begin dat jaar nog waard is.
Als effectenhandelaren de aankondiging horen, vallen hun monden open van verbazing. Nu komen de geruchten die over TomTom de ronde deden ineens in een ander daglicht te staan. De aandelenkoers had maanden onder druk gestaan, totdat TomTom bijna twee weken geleden plotseling een applicatie voor de ?iPhone presenteerde. De koers schoot met 17,6 procent omhoog. Een paar dagen later ging het nog harder. Er was een gerucht: Apple zou TomTom kopen. Handelaren sloegen aandelen in en de beurskoers steeg nog eens met 21,6 procent. En toen kwam die aankondiging. ‘Een aandelenemissie uit het boekje’, zegt beurshandelaar Geoffrey Leloux van Keijser Capital. ‘Eerst presenteren ze goed nieuws, daarna draait de geruchtenmachine overuren. De koers loopt op, waardoor het gemakkelijker wordt geld op te halen. Daarna wordt de emissie aangekondigd. Het is een interessant spel dat Goldman Sachs absoluut in de vingers heeft. Dat is gewoon het slimste jongetje van de klas.’
Valse geruchten
Het verspreiden van valse geruchten om de koers omhoog te krijgen, is strafbaar. Maar niemand weet waar ze vandaan komen. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) zegt niet meer dan: ‘Als er opmerkelijke koerssprongen zijn, kijken wij daar altijd naar.’ Leloux komt ook niet verder dan een vermoeden. ‘Iedereen weet dat er spelletjes worden gespeeld. Soms wordt het onderzocht, maar bijna nooit wordt het keihard bewezen. Ik heb Goldman Sachs tien tot vijftien jaar als klant gehad. Ik denk dat werknemers eruitvliegen als ze er achterkomen dat je de koers manipuleert om een emissie te plaatsen.’
Dat de geruchten over de mogelijke overname door Apple überhaupt serieus werden genomen, verbaast Stephan Gaude van DragonKnight Advisors nu nog steeds. Gaude is oud-werknemer van Goldman Sachs en adviseert nu vanuit Parijs middelgrote ondernemingen over fusies, overnames en fundraising. ‘Een klant van mij heeft een navigatiebedrijf en ik ken die sector redelijk goed’, zegt hij. ‘Toen ik hoorde van Apple en TomTom, dacht ik: bullshit. De hardware in deze sector wordt de komende twee jaar waardeloos. De prijzen gaan vreselijk snel naar beneden. Het enige van waarde is de software, dus waarom zou een softwarebedrijf als Apple een hardwarebedrijf als TomTom overnemen?’ In mei 2009 kocht Gaude van het onafhankelijke Scandinavische researchbedrijf Berg Insight voor 1.500 euro een onderzoeksrapport over de navigatiesector. ‘Zij meldden in dat rapport – voor de emissie van TomTom dus – dat grote partijen als Yahoo, Google en Nokia gratis navigatie zouden gaan aanbieden. Dan kun je uitrekenen dat de aankoop van TeleAtlas zo goed als waardeloos is. TomTom had er nog geen jaar eerder bijna 2,9 miljard voor neergelegd.’
Op de researchafdeling van Goldman Sachs denken ze daar in december 2008 nog ongeveer hetzelfde over. De analisten van de bank geven dan een verkoopadvies voor de aandelen TomTom. Ze verlagen het koersdoel – de prijs die de aandelen volgens hen waard zijn – van 5,50 naar 4,70 euro. In maart van 2009, net nadat TomTom en Goldman Sachs gemeld hadden samen te gaan werken, verhogen de analisten hun advies naar ‘houden’. De maanden daarna gaan de TomTom-koersdoelen van Goldman Sachs rap omhoog, tot de top van 17 euro op 11 september 2009. Uiteraard geflankeerd door een juichend koopadvies. Dat is wel ruim na de emissie, maar binnen de periode dat Goldman Sachs de opbrengst van de emissie aan TomTom moet overmaken. Die verloopt namelijk op 30 september.
Chinese muren
Officieel is de researchafdeling van een bank door een ‘Chinese muur’ gescheiden van die waar de beursgangen worden voorbereid. ‘Die muren zijn niet zo hard’, zegt de zakenbankier. ‘Ze doen binnen zo’n bank alles om hun klanten warm te maken voor een emissie en daar werkt iedereen aan mee.’ Om de geheimhoudingsregels te omzeilen bedenken bankiers de gekste trucjes. ‘Als jongens van Goldman Sachs aan zo’n transactie beginnen, gaat alles alleen nog maar via voicemail. Niks meer per e-mails, want die moeten worden bewaard. Bij sommige deals gaat alles via conference call centers. Stel: jij en ik doen die deal, dan vragen we bij zo’n center een voicemailbox op, met pincode. Die pincode geven we aan een kleine groep mensen binnen de bank. Op die box kan iedereen inbellen: degene die contact heeft met het bedrijf, de handelaren voor eigen rekening, de man die de institutionele klanten werft en de analist. Degene die het bedrijf ondersteunt, weet het meest – die plaatst updates, waarmee handelaren voor eigen rekening aan de slag kunnen. Of de analist geeft door dat hij