De NAVO verhuist: afscheid van een doorleefd hoofdkwartier
Achterhaald, noemde Donald Trump de NAVO. Later zwakte hij die woorden af. Donderdag komt hij naar Brussel voor de opening van het hypermoderne nieuwe NAVO-hoofdkwartier.
Tijn Sadée
23 mei 2017 om 11:37
Van bovenaf gezien is het een reusachtige ribbenkast. Vier compartimenten, ‘ribben’, rechts. Vier links. En in het midden houdt een centrale gang als een borstbeen de constructie bij elkaar.
Donderdag, tijdens het debuut van president Donald Trump bij de NAVO, gaan de deuren open van het nieuwe hoofdkwartier van het militaire bondgenootschap. Kosten: 1,1 miljard euro. Maar dan heb je ook wat, zeggen nu ook de felste critici van het immense bouwproject, dat uitblinkt in gedurfde architectuur.
De oplevering liep ruim een jaar vertraging op en de kosten werden overschreden – de Nederlandse hoofdaannemer BAM haalde het contract in 2010 nog binnen voor 456 miljoen euro. Het werd ruim twee keer duurder. „Als je bedenkt dat de NAVO een halve eeuw in een krakkemikkig noodcomplex zat, is het wel verdiend dat we nu verhuizen naar wat meer luxe”, zegt een NAVO-diplomaat.
Na Londen en Parijs
Bij zijn inauguratie jaagde Trump de Europeanen de stuipen op het lijf met zijn waarschuwing dat de Amerikanen niet langer hoofdfinancier van „die achterhaalde NAVO” willen zijn. Als Trump donderdag bij de openingsceremonie zich een halve slag draait, ziet hij hoe ‘achterhaald’ er op z’n Brussels uitziet. Daar aan de Leopold III-laan, tegenover NAVO’s nieuwbouw, staat het rommelige gebouwencomplex waar de NAVO in 1967 werd ondergebracht.
De alliantie zetelde vanaf haar oprichting in 1949, na een kort Londens verblijf, van 1952 tot 1967 in Parijs. Het bleek vanaf aanvang een ongelukkige locatie: de Fransen klaagden over hun ‘inferieure’ positie tegenover de dominante NAVO-landen: de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Het liep in 1966 uit op een militaire uittreding van Frankrijk, dat alleen nog ‘politiek’ lid bleef van de NAVO. Parijs als hoofdzetel was onhoudbaar geworden. In allerijl werd een verhuizing georganiseerd naar Brussel.
Vlaamse koterij
‘Een Vlaamse koterij’ is nog de mildste omschrijving van het complex, onder NAVO-diplomaten die er al die jaren werkten. Zoals Vlamingen kot na kot tegen hun huis aan plakken, waaierde het NAVO-complex uit: de ene prefabkubus tegen de andere. De delegaties van de jongste NAVO-leden Kroatië en Albanië bewonen de lelijkste kotten in een uithoek van het terrein.
„Die hebben het niet veel slechter dan wij”, zegt een diplomaat van een NAVO-lid van het eerste uur. In het trappenhuis naar de Nederlandse NAVO-delegatie zit al jaren betonrot. Niemand die nog de aandrang voelde er iets aan te doen. „Op mijn eerste werkdag dacht ik: dit lijkt wel het in puin geschoten Grozny, net na de Tsjetsjeense oorlog.”
„Een haat-liefde-verhouding”, omschrijft een andere diplomaat zijn ervaringen in het gebouw waar hij 22 jaar werkte. Toen hij begon, was er legionella ontdekt in de douches bij de sportvelden rond het staff center. „Maar rond lunchtijd in de kantine kwamen de Belgische pinten op tafel en stond het al snel zwart van de sigarettenrook, erg gezellig.”
De winterse maandagen gaat niemand missen. „Trek je Mart Smeets-trui maar snel aan”, zeiden we tegen elkaar. „De kachels werden pas maandagochtend aangezet. Voordat die warmte in jouw kantoor is, ben je een etmaal verder.”
Stasi en seks
Het ging er in die halve eeuw ook heet aan toe, vertelt Kristof Clerix, journalist van het Belgische weekblad Knack. In zijn boek Spionage – Doelwit Brussel beschrijft hij de avonturen van Rainer Rupp, een West-Duitse NAVO-werknemer die in het geheim werkte voor de Stasi, de Oost-Duitse geheime dienst.
Bij de hoofdingang van het oude gebouw wijst Clerix naar een kamer op de eerste etage waar Rupp, alias ‘Topas’, destijds meer dan duizend geclassificeerde NAVO-documenten doorspeelde naar Oost-Berlijn.
„Voor de Oost-Duitsers was seks een belangrijk wapen”, zegt Clerix. „De [geheime dienst] Stasi stuurde ‘romeo’s’ om de harten te stelen van alleenstaande NAVO-secretaresses van wie ze geheime dossiers kregen.”
Toen de Belgische contraspionage het lek ontdekte, werden de NAVO-Mata Hari’s, zoals ze werden genoemd, dag en nacht geschaduwd. Clerix: „Zelfs op hun verjaardag stond een Belgische geheim agent voor de deur om te controleren of er een knappe Oost-Duitser aanbelde met een bos bloemen.”
Doelwit voor spionage
Bij de bouw van het nieuwe hoofdkwartier is volgens Clerix een team van honderd experts gezet op het controleren van de bouwmaterialen. „Om zeker te zijn dat er geen ingemetselde afluisterapparatuur het terrein opkwam.”
Brussel blijft een doelwit voor spionage, zegt Clerix. „De voormalige baas van de Belgische veiligheidsdiensten zei recent nog dat de intensiteit van de Russische geheime diensten vandaag hetzelfde is als tijdens de Koude Oorlog.”
Klaar is het nieuwe hoofdkwartier nog niet, als Trump donderdag op bezoek komt, zegt een NAVO-voorlichter. De bijeenkomst van regeringsleiders vindt daarom plaats „in het gedeelte dat al wel klaar is”.
Sommige diplomaten hebben al een kijkje ‘aan de overkant’ mogen nemen. „Indrukwekkend, maar strak en onpersoonlijk.” Een andere, Nederlandse, NAVO-diplomaat: „Ik ga het ouwe gebouw, het mormel, nog missen.”
Wat daarmee gaat gebeuren, weet niemand nog. Spionage-expert Clerix: „Misschien is het een mooi idee om er een spionage-museum te beginnen.”