Waarom loopt de infra-sector nog niet op rolletjes?
bouwbreed22
Waarom loopt de infra-sector nog niet op rolletjes?
Zeesluis ijmuiden
Bouwers lopen enorme risico’s en maken nauwelijks winst op bouwprojecten, vooral bij infra-projecten en geïntegreerde contracten staan marges onder druk. Zijn de huidige marktpartijen wel bereid en in staat om de nieuwe generatie gww-opdrachten uit te voeren? En hoe moet dat met stikstof?
Vraag een grote aannemer wat hij liever bouwt: een prestigieus infra-project of een woonwijk. Consequent kiest de markt voor huizen en blijven de wegen en sluizen links liggen. Wat gaat er mis met de gww-markt? Waarom loopt het aantal inschrijvingen zo terug? Is deze trend nog te doorbreken?
Sector wringt
De mooie ambities van het traject Beter Aanbesteden en de Marktvisie lijken maar niet te landen. Het ministerie van Economische Zaken zette 23 actiepunten op een rij om de frustratie rond aanbesteden te doorbreken. En bij de Marktvisie beloofden bouwpartijen nooit meer in te schrijven tegen onrealistisch lage prijzen en de passie op de bouwplaats terug te brengen. Beide trajecten zijn de ijskast ingezet, maar de ergernissen zijn gebleven.
Daarom werd vorig jaar McKinsey & Company op pad gestuurd door Rijkswaterstaat. Het wringt in de infra-sector, dat is al een paar jaar duidelijk, maar het rapport van het adviesbureau zorgt voor een spiegel. Het spiegelbeeld is donker: de risico’s in de gww zijn groot en de marges laag, ook nu de crisis is afgelopen.
Stikstof
Stikstof
Aanbesteding dodenweg N35 uitgesteld door stikstof
Structurele verandering noodzakelijk
Actief ingrijpen is nodig omdat de hoeveelheid marktwerking onvoldoende is om tot de gewenste resultaten te komen, analyseerde McKinsey. De sector kampt met slepende problemen. De winstmarges van bouwbedrijven zijn beroerd, de productiviteit erg laag en de innovatie is ver te zoeken. Van structurele veranderingen van samenwerking in de keten en in de sector als geheel is vooralsnog geen sprake. Een keiharde constatering. Veel problemen zijn terug te voeren op risico’s. Onverwachte tegenvallers liggen altijd op de loer in de ondergrond, bij vergunningen en op raakvlakken. Opknippen van projecten in kleinere behapbare brokken kan helpen om risico’s te verkleinen. Een andere oplossing is de introductie van het twee-fasen-contract, waarbij de prijs veel later in het ontwerp wordt vastgeklikt.
Verder zouden opdrachtgevers innovaties moeten koppelen aan een reeks van gelijksoortige projecten, zodat marktpartijen kunnen opschalen en er ruimte is om fouten te verbeteren. Ook zou de opdrachtgever expliciet innovaties kunnen voorschrijven en duurzaamheid kunnen koppelen aan projecten.
Dat gaan we doen, het is hard nodig, beloofde topvrouw Michèle Blom van Rijkswaterstaat. Addertje onder het gras is dat het ingrijpen op de gww-markt alleen geldt voor nieuwe projecten en dat alle lopende opdrachten ongemoeid blijven. De eerste pilots zijn aangewezen met de A27 Hooipolder en het prestatiecontract Midden-Nederland.
Zwakke punten aanbestedingsmarkt
• Aanbesteden nodigt uit tot laag inschrijven
• Hoge tenderkosten en lage winkansen
• Als de sector overvraagd is/wordt, mislukken de aanbestedingen
• Grote projecten met grote risico’s
• Bouwer is zwakke schakel in de keten
• Te weinig aandacht voor innovatie en scholing
Crisis loert
Tegelijk lopen 53 infraprojecten uit het MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport) risico op vertraging door de stikstofproblematiek, samen met nog eens 18.000 projecten. Een pasklaar antwoord daarop is nog niet gevonden en daarmee loert alweer een nieuwe bouwcrisis.
Wie iets beter luistert, wist allang wat de grieven binnen de gww-sector zijn. BAM-Topman Van Wingerden heeft het over een “giftige cocktail en gebrek aan kieskeurigheid bij grote honger”. Topman Jan de Ruiter van VolkerWessels bouwt liever 50 rotondes, dan 1 mega-project en verklaarde bij het verlaten van de ViA15 nooit meer in te schrijven voor dbfm-contracten.
“Contracten met ongelimiteerde aansprakelijkheid en ongelimiteerde boetes zijn uit de tijd”, stelde Heijmans-topman Ton Hillen begin dit jaar nog in Cobouw. En ook Job Dura van Dura Vermeer maakt zich zorgen over de nog immer lage marges. “Je moet nu afwachten of de samenwerking echt beter wordt. Maar zoals het afgelopen jaren ging, kon het niet langer.”
Keihard nee zeggen
De infra-bouwers zijn huiverig sinds de problemen met de A15 MaVa en de A2-Maastricht. Ze hebben allemaal te maken gekregen met meerdere ‘bleeders’, projecten waarbij de bouwers opdraaiden voor risico’s en onverwachte tegenvallers. Risico’s laten zich niet beprijzen met – 2 of + 2 procent, zoals nu in de gww gebruikelijk is. Feitelijk blijkt 100 procent extra risicomarge soms niet genoeg bij ingewikkelde technische klussen, als die via geïntegreerde contracten op de markt komen.
Het enige machtsmiddel dat voor de markt resteert, is keihard ‘nee’ zeggen en niet meer inschrijven. Dat heeft alleen effect als de concurrentie zo verslechtert dat niemand meer inschrijft. En dat gebeurt (nog) zelden.
Tot nog toe zorgde het selectieve gedrag dan nog niet voor grote problemen bij Rijkswaterstaat. Bijna altijd waren er drie of meer inschrijvers, maar het tij kentert. De trend van twee inschrijvers werd ingezet bij de Zuidasdok, de Blankenburgtunnel, de Afsluitdijk, de A9 Amstelveen (SAA5) en de ViA15.
De Zeesluis IJmuiden met het verlies van ruim 200 miljoen euro zet opnieuw de verhoudingen op scherp en maakten de sector extra alert. De tijd van ‘ja en amen’ is voorbij en bouwers komen vaker voor zichzelf op. Inmiddels kampen een recordaantal infra-projecten met problemen en vertraging. Bij de Zuidasdok liepen de bouwers weg, het knooppunt Hoevelaken is teruggegeven aan Rijkswaterstaat, evenals de Twentekanalen.
Top 7 grote bouwrisico’s
1. Afstemming met derden: o.a. grondverwerving, kabels & leidingen
2. Vergunningen/procedures: asbest, gemeenten, belanghebbenden, omwonenden
3. Ondergrond: explosieven, grondlagen, saneringen, kabels & leidingen
4. Raakvlakken: werk met verschillende disciplines
5. Flora & fauna: stikstof, CO2, Natura2000
6. Beschikbaarheid/kwaliteit (detail)ontwerp
7. Nieuwe wetgeving: w.o. Stikstof, Omgevingswet, kwaliteitsborging
Risico’s worden onderschat
De sector moet wel ook naar zichzelf kijken, want bouwers onderschatten stelselmatig de risico’s bij aanbestedingen, stelde oud-directeur Hans Moll van Strukton daar tegenover. “Wegenbouwers lopen erbij weg of schrijven niet meer in, maar dat is niet de oplossing”, waarschuwt Moll. “Wijzen is te makkelijk. Bij de keus om in te schrijven op een aanbesteding gaat het meestal al mis. ‘Ach, dat doen we wel even’, is de heersende teneur. De markt wil maar niet erkennen dat complexe projecten ook echt ingewikkeld zijn en onderschatten consequent de bijbehorende risico’s en faalkosten.”
Het verschuiven van de panelen binnen de bouw heeft nog een ander gevolg. De gww is straks niet meer de ‘cashcow’ van de bouw. De focus draait richting andere deelsectoren. De onderzoekers van McKinsey voorspellen een omslag: “Het aandeel gww in de totale bouwsector daalt van 31 procent in 2014 naar ongeveer 24 procent in 2023.” Die 24 procent is dan wel goed 17 miljard euro omzet per jaar. Er rest maar een conclusie: zo’n omzet verdient een goede manier van samenwerking met minder risico’s.
Eerste publicatie door Ingrid Koenen op 6 nov 2019
Laatste update 5 nov