Uit de accountant:
Opinie 15 oktober 2019
Fusie tussen PostNL en Sandd: de consument en winststuring
Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat Mona Keijzer zette eind september een streep door het fusieverbod dat de Autoriteit Consument en Markt? (ACM) had afgekondigd tegen de bundeling van Sandd met PostNL.
Met deze ingreep herstelt de staatsecretaris het monopolie van briefbezorging in Nederland. Zij draagt de volgende argumenten aan in haar brief aan de Tweede Kamer: "De concentratie draagt bij aan de continuïteit van een kwalitatief hoogwaardige postdienstverlening op langere termijn, leidt tot lagere kosten, zorgt voor een betere bescherming van werknemers in de markt en dient de financiële belangen van de staat."
Ik denk dat de belangen van de werknemers en de Staat inderdaad worden beschermd, maar de doelen die zij stelt ten aanzien van kwalitatief hogere dienstverlening en lagere kosten zullen niet worden gehaald. De controlerend accountant zal extra moeten opletten om te voorkomen dat PostNL zich op het pad van winststuring begeeft.
De mate waarin de klant kwalitatief hoogwaardige dienstverlening ervaart, is natuurlijk afhankelijk van de mogelijkheden die in een markt bestaan. In de tijd dat brieven met de postkoets werden vervoerd waren de verwachtingen aangaande tijdigheid en prijs heel anders dan in het huidige flitstijdperk. Om tevreden klanten te houden moet de monopolist mee met de ontwikkelingen die de technologie hem over de tijd bieden. Maar gelet op het monopolie zal de monopolist hier geen haast mee hoeven te maken.
Om te voorkomen dat PostNL misbruik maakt van de door de overheid ingestelde monopoliepositie, heeft de staatsecretaris een rendementsplafond gesteld van negen procent. De vraag is hoe het bedrijf dit doel zal weten na te streven.
Laten we ervan uitgaan dat zich een nieuwe techniek aanbiedt die het mogelijk maakt de kosten te halveren. Zal PostNL dat doen, ten faveure van een lagere prijs voor de postzegel? Het antwoord is nee; immers als het rendement boven de negen procent uitkomt, dan grijpt de Nederlandse overheid in. PostNL is dus beter af als het innovaties achterwege laat. Hiermee verhoogt de staatsecretaris de kans dat we in 2030 zijn opgezadeld met een postbedrijf dat het equivalent is van hoe we nu aankijken tegen het tijdperk van de postkoets (te langzaam en/of te duur).
Er liggen echter nog andere gevaren op de loer. Behalve Nederlandse activiteiten heeft PostNL ook buitenlandse activiteiten en ook bestaan er weinig belemmeringen om het pakket aan diensten in Nederland verder uit te breiden (meer pakketten of vergelijkbare diensten). Op deze activiteiten staat geen negen-procent-demper, dus wat is er aantrekkelijker dan innovaties door te voeren die voor al deze activiteiten voordelig zijn, terwijl je alleen de brievenactiviteit hiervoor aanslaat ten einde op negen procent rendement uit te komen?
Het bedrijf kan daarmee de nieuwe activiteiten goedkoper aanbieden, ten koste van de postzegelplakker die de hoofdprijs mag blijven betalen. Het doel dat de postzegelprijs niet harder mag stijgen (waarom veronderstelt de staatssecretaris dat de prijs van de postzegel alleen maar zal stijgen bij voortschrijdende techniek?) dan de daadwerkelijk hiervoor gemaakte kosten, wordt alvast niet gehaald.
Tot slot geeft de negen-procenteis aan PostNL een prikkel om altijd een rendement van negen procent te realiseren. Immers, de aandeelhouder wil gegeven het monopolie minstens negen procent zien, terwijl het rendement de negen procent niet mag passeren van de staatssecretaris. Dat het rendement precies negen procent moet zijn zet de deur wagenwijd open voor winstmanipulatie; het bestuur zal een appeltje voor de dorst creëren in de boeken als men boven de negen procent uitkomt en om te consumeren als men beneden de target uitkomt. Dat kan redelijk eenvoudig door omzet van grotere klanten creatief te laten binnenkomen, of door uitgaven uit te stellen of juist te versnellen.
Met de ingreep van de staatssecretaris is iedereen blij, behalve de klant van PostNL. Maar goed, je hebt dan wel de belangen van de werknemers en de Staat beschermd. Hopelijk kunnen we veel verwachten van inwilliging door PostNL van de laatste eis van de staatssecretaris: "Ook mag PostNL de toegang tot zijn netwerk aan andere postbedrijven niet weigeren."
Ik help het iedereen hopen. Tot die tijd moet de accountant extra opletten om erop toe te zien dat winsten niet worden gemanipuleerd.