In De Grafiek van de maand bespreekt Jeroen Blokland van Robeco een grafiek. Het onderwerp kan van alles zijn, zolang het met beleggen of financiën te maken heeft. Vandaag de vierde Grafiek van de maand.
Naast het WK voetbal wordt er deze zomer nog een spel gespeeld op het wereldtoneel. Maar wel een dat minder leuk is. Een spel zonder winnaars.
Het is een onderhandelingsstrijd die uitmondt in een regelrechte oorlog. "Wij slaan terug!", waarschuwde de Chinese president Xi Jinping na de vergeldingsaanval van de regering-Trump in de vorm van extra heffingen op Chinese producten. Met nog zeker een ronde te gaan in de boksring met China en de VS, zorgde de angst voor escalatie de afgelopen weken voor dalende aandelenindices. Waar komt die angst precies vandaan?
Verband wereldwijde invoertarieven en wereldhandel
De grafiek van deze editie laat het zien: er is een duidelijk verband tussen wereldwijde invoertarieven en de wereldhandel. De oranje lijn toont de internationale handel als een percentage van het bbp op de rechteras (die is omgekeerd en moet dus op de kop gelezen worden!) en de blauwe lijn toont het handelsgewogen gemiddelde invoertarief, zoals gemeten door de Wereldbank.
Simpel gezegd: hoe hoger de tarieven, hoe kleiner het aandeel van de handel in het wereldwijde bbp-cijfer, omdat de groei van het handelsvolume dan vertraagt ten opzichte van de rest van de economische activiteit (en vice versa). Dit is zorgwekkend, omdat een vertragende wereldwijde handel doorgaans ook een rem zet op de groei van de wereldwijde productiviteit.
WTO onder vuur
Sinds de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in 1995 zijn de tarieven steeds gedaald, dankzij multilaterale handelsbesprekingen tussen handelspartners op basis van wederzijdse afhankelijkheid en het verbod op discriminatie. Dat WTO-model ligt nu zwaar onder vuur. De leider van de grootste vrijemarkteconomie ter wereld is van mening dat handelsoorlogen goed zijn en bovendien makkelijk te winnen.
Onder Trump oefent de VS nu eenzijdig druk uit om betere handelsovereenkomsten af te dwingen. De adviseurs van Trump verbloemen ook niet dat ze China strategisch willen verzwakken om te voorkomen dat het land de economische doelstellingen voor 2025 realiseert.
Nu de gemeenschappelijke basis afbrokkelt, zijn vergeldingsacties steeds vaker de belangrijkste strategie van de betrokken partijen als het gaat om heffingen. Een slechte afloop is dan ook het meest waarschijnlijke scenario. Er is geen twijfel over mogelijk dat een 'slechte balans' uiteindelijk een negatieve uitwerking heeft op de wereldhandel en dus ook op de wereldwijde groei.
Schattingen lopen uiteen, maar als de tarieven wereldwijd met 10% stijgen naarmate de handelsoorlog verergert, zou dat ten koste gaan van ongeveer 1% aan economische output in de ontwikkelde economieën. En dan houden deze econometrische berekeningen waarschijnlijk ook nog te weinig rekening met tweederonde-effecten. Er kan namelijk een negatieve wisselwerking ontstaan tussen dalende aandelenmarkten en de reële economie.
Het draait niet alleen om heffingen
Economen zijn al druk bezig de impact van deze tarievenoorlog te berekenen, maar het lijkt erop dat ze één belangrijk aspect volledig over het hoofd zien: er is misschien al wel decennialang sprake van een sluimerende handelsoorlog. Protectionisme draait niet alleen om heffingen.
Aan de ene kant hebben landen vanaf 1995 hun tarieven verlaagd in lijn met de WTO-regels, maar aan de andere kant kwamen daar – via de achterdeur – non-tarifaire maatregelen voor in de plaats die het positieve effect van de lagere tarieven tenietdeden. Voorbeelden hiervan zijn behoorlijk vage dingen als 'kwantiteitscontrole' en 'monopolistische maatregelen'.
De onderstaande grafiek van Niu et al. (2018) toont aan dat de non-tarifaire maatregelen (uitgedrukt in tariefequivalenten om ze te kunnen vergelijken met een traditioneel tarief) van 97 landen, weergegeven met de blauwe staven, in de periode 1997-2015 hoger zijn dan de tarieven. Bovendien zijn deze de laatste jaren ook nog eens gestegen. De grijze staven laten zien dat hierdoor het totaal aan handelsbelemmeringen juist is toegenomen in plaats van afgenomen.
Dit is een klassiek voorbeeld van niet verder kijken je neus lang is – de markten maken zich grote zorgen over alle heffingen, terwijl de achterdeur al die tijd openstond voor protectionisme. Niet dat we de bezorgdheid over de stijgende tarieven willen wegwuiven, integendeel. Maar het toont eens te meer het gelijk van de bekende econoom Samuelson aan: aandelenmarkten zijn efficiënt op microniveau, maar inefficiënt op macroniveau. Wat betreft de handel gaat het nu hard tegen hard, maar het gevecht is eigenlijk al veel langer gaande.
Heeft u een onderwerpsuggestie voor de volgende Grafiek van de maand? Ideeën zijn altijd welkom! Laat het ons weten via redactie@belegger.nl.
Jeroen Blokland is sinds 2009 portefeuillemanager binnen het Robeco Global Allocation-team. Hij is fondsmanager van de Robeco ONE and Multi Asset fondsen.
Meld u aan voor de Belegger.nl dagelijkse nieuwsbrief
en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op de beurs!