Sinds de start het conflict tussen de VS en China heeft iedereen het over de gevaren voor de economieën van beide landen. Maar de echte bedreiging die het conflict voor de wereldeconomie vormt, ligt elders. Het belangrijkste slachtoffer is namelijk Europa.
Dat schrijft Anatole Kaletsky, hoofdeconoom en co-voorzitter van Gavekal Dragonomics, op Project Syndicate.
Waar komen de brokken neer?
Ondanks alle waarschuwingen dat de handelsoorlog een recessie in de VS of een ineenstorting in China en zijn Aziatische buren zal veroorzaken, laten recente economische gegevens een heel ander beeld zien: de Amerikaanse en Chinese economieën hebben het behoorlijk netjes gedaan.
Waar de brokken neerkomen is duidelijk te zien in de driemaandelijkse herzieningen van de economische verwachtingen door het Internationaal Monetair Fonds (IMF). De laatste vooruitzichten, gepubliceerd eind juli, voorspellen een wereldwijde groei van 3,2% in 2019. In oktober 2018 was de groeiverwachting nog 3,7%. Maar deze neerwaartse bijstelling komt niet op het conto van de VS of China.
Europa verantwoordelijk voor vertraging wereldeconomie
De Chinese economie zal naar verwachting groeien met 6,2%, gelijk aan het percentage dat een jaar geleden al werd voorspeld. De voorspelling voor de Amerikaanse groei bedraagt 2,6%, een stijging van 0,1 procentpunt ten opzichte van een jaar geleden. De projecties voor Japan en andere Aziatische economieën zijn ook in wezen ongewijzigd gebleven. Europa is dus verantwoordelijk voor bijna de gehele wereldwijde vertraging.
Het IMF verwacht nu dat de groei van de eurozone dit jaar 1,3% zal bedragen, een daling van 0,6 procentpunt ten opzichte van een jaar geleden. De Duitse groei zal naar verwachting slechts 0,7% bedragen, terwijl een jaar geleden 1,9% werd voorspeld.
Europa meer afhankelijk van handel dan VS en China
Er zijn volgens Kaletsky drie redenen waarom de Europese economie dit jaar veel meer heeft geleden dan beide partijen in het conflict tussen de VS en China.
Om te beginnen is Europa uiterst kwetsbaar voor de bijomende schade van een handelsoorlog, omdat het erg afhankelijk is van handel. Export is goed voor 28% van het bruto binnenlands product (bbp) van de eurozone, vergeleken met slechts 12% in de VS en 19% in China.
Verkeerde Europese beleidsmaatregelen
Bovendien is de beleidsreactie van Europa op economische schokken bijna altijd verkeerd. Wanneer de VS of China een schok ervaren die de economische groei bedreigt, wordt daar meestal gereageerd met een preventieve, anticyclische vraagstimulans.
Zo is het monetaire beleid van de Amerikaanse Federal Reserve in reactie op de handelsoorlog vrijwel onmiddellijk 180 graden gedraaid en zijn de rentetarieven verlaagd. China heeft het monetaire, fiscale en kredietbeleid verruimd om ervoor te zorgen dat consumptie, woningbouw en infrastructuuruitgaven de afgenomen export en particuliere investeringen compenseren.
Procyclisch
In Europa daarentegen is de beleidsreactie op de zwakke vraag meestal procyclisch. In plaats van meer uit te geven als de groei hapert, verhogen de Europese regeringen de belastingen en verlagen ze de overheidsuitgaven om de begrotingstekorten - volgens afspraak - onder controle te houden.
Daarnaast dwingen financiële toezichthouders banken meer kapitaalreserves aan te houden en hun voorzieningen voor risicovolle leningen op te hogen, waardoor de kredietverstrekking in gevaar komt.
Interne politieke schokken in Europa
Ten derde wordt Europa getroffen door twee interne politieke schokken die nog schadelijker zijn dan de handelsoorlog tussen de VS en China. Het begrotingsconflict afgelopen zomer tussen Brussel en de nieuwe populistische regering van Italië deed de vrees voor een nieuwe eurocrisis herleven. En in maart, toen het Italiaanse risico afnam, doemde een no-deal brexit plotseling op als serieuze mogelijkheid.
Aangezien de EU bijna twee keer zo veel exporteert naar het Verenigd Koninkrijk als naar China, kan een plotselinge breuk in de handelsbetrekkingen met het VK even schadelijk zijn als de financiële crisis van 2008.
Lichtpuntjes
Kaletsky heeft ook goed nieuws. Voor twee van de drie redenen voor de slechte prestaties van Europa - verkeerde beleidsreacties en de conflicten met Italië en Groot-Brittannië - lijkt een oplossing in zicht.
En hoewel de overmatige blootstelling van Europa aan de wereldhandel - vooral in Duitsland - blijft bestaan, wordt deze afhankelijkheid erkend als een structurele kwetsbaarheid, geen teken van "concurrentievermogen" of "fundamentele economische gezondheid".
Versoepeling van het begrotingsbeleid
Ook wordt een versoepeling van het begrotingsbeleid nu serieus besproken in bijna alle landen in Europa, binnen de Europese Commissie en de Europese Centrale Bank (ECB).
De oppositie tegen significante verruiming blijft met name in Duitsland, de grootste economie van de eurozone, sterk. Maar uiteindelijk zal de weerstand daar waarschijnlijk toch afbrokkelen onder de druk van zwakke economische groei, angst voor populisme, partijen die groene investeringen eisen en steeds scherpere kritiek van Brussel en de ECB.
Het recente besluit van de ECB om de kwantitatieve verruiming te hervatten en negatieve rentetarieven te handhaven zonder enige tijdslimiet garandeert dat de lasten van landen met hoge schulden als Italië, Spanje, België en Frankrijk zullen dalen. Dat geeft de regeringen daar meer budgettaire ruimte om belastingen te verlagen of de overheidsuitgaven te verhogen.
Europa kan recessie voorkomen
Nu het politieke en macro-economische klimaat verbetert, moet Europa volgens Kaletsky de structurele handicap - die het handelsoverschot is - kunnen overwinnen en een recessie kunnen voorkomen.
Duitsland heeft misschien minder geluk, tot het zijn afhankelijkheid van de export opgeeft en een ruimer fiscaal beleid paart aan meer overheidsuitgaven. Tot die tijd blijft Duitsland vastzitten in zijn onbekende nieuwe rol van achterblijver in Europa.
Voor de rest van de wereld doet dit er volgens de econoom niet toe. Wat voor de wereldeconomie van belang is, is of Europa als geheel herstelt. En de kans daarop is volgens Kaletsky nu aanzienlijk groter dan enkele maanden geleden.
Meld u aan voor de Belegger.nl dagelijkse nieuwsbrief
en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op de beurs!