Vlaamse ’hobbyspeurder’ legt Russische wapengeheimen bloot
Door ANTON GOEGEBEUR
Updated Vandaag, 15:10
Vandaag, 14:31
in BUITENLAND
Uit het fameuze Pentagon-lek blijkt dat Rusland beschikt over een geheim elektronisch wapen waarmee het de Oekraïense communicatie probeert te verstoren. De Belgische amateuronderzoeker Bart Hendrickx was het wapensysteem enkele jaren geleden al op het spoor.
We schrijven november 2020. Op de website The space review onthult Bart Hendrickx het bestaan van een geheim Russisch wapensysteem, Tobol-1. Haarfijn legt Hendrickx uit dat Rusland dan al enkele jaren bouwt aan een hoogtechnologisch wapen op zes, mogelijk zeven locaties, verspreid over het land. Door de ligging naast controlecentra vermoedt hij dan nog dat Tobol dient als defensief wapen, om de eigen satellieten beter te beschermen.
Hendrickx’ ontdekking deed ongetwijfeld enkele Russische functionarissen blozen, maar verder dan de website reikte het nieuws nauwelijks. Dat veranderde deze week. Uit het Pentagon-lek kon de redactie van The Washington Post destilleren dat Tobol was ingezet in een poging om de Oekraïense communicatie via Starlink-satellieten onmogelijk te maken.
’Stoorzenders’
Starlink, een onderdeel van ruimtevaartorganisatie SpaceX, wil met schotels ter grootte van een pizzadoos en duizenden satellieten internet tot in de meest afgelegen gebieden brengen. Aan het begin van de oorlog stuurde Elon Musks bedrijf tienduizenden schotels naar Oekraïne. Daar zijn ze aan het front cruciaal voor de onderlinge communicatie en de inzet van drones.
Bij Bachmoet heeft Rusland geprobeerd die Starlink-verbinding lam te leggen. Het experiment begon in september, duurde 25 dagen, maar is mogelijk nog altijd gaande. Of het ook werkt, is onduidelijk. Het Oekraïense leger heeft eerder moeilijkheden gemeld, maar zonder verdere uitleg. „Niemand gaat zoiets toegeven”, zegt Hendrickx. „Je wil je eigen kwetsbaarheden niet blootleggen voor de vijand.”
Dat Tobol andere satellieten kan aanvallen, had Hendrickx begin 2022 al begrepen. In een document over een gerelateerd project is plots sprake van ’gespecialiseerde complexen voor elektronische aanvallen op ruimtedoelwitten’.
„Het zijn in feite stoorzenders”, verduidelijkt Hendrickx. „Via schotelantennes sturen ze krachtige radiosignalen richting het doelwit. Ze maken de satelliet onklaar zolang die zich in het gezichtsveld van de antennes bevindt.” De keuze voor Starlink-satellieten als doelwit verbaast hem. „Ik dacht dat Tobol zich zou richten op navigatiesatellieten, zoals het Amerikaanse gps-systeem. Die zitten op veel hogere hoogtes en blijven langer in het gezichtsveld dan de laagvliegende Starlink-satellieten.”
Puzzelwerk
Hendrickx is van kinds af aan gefascineerd door Loena-sondes, Sojoez-raketten en kosmonauten. „Dat begon in de jaren 80. De Sovjet-ruimtevaart was uiterst geheimzinnig. Met veel puzzelwerk probeerde ik, samen met andere enthousiastelingen, toch zo veel mogelijk te achterhalen.”
Het einde van de Koude Oorlog bracht openheid. Als amateurhistoricus wierp Hendrickx zich op de geschiedenis van de Russische ruimtevaart. Hoe obscuurder, hoe liever. Hij schreef een boek over de Boeran, de Russische tegenhanger van de spaceshuttle. Het ruimteveer maakte welgeteld één onbemande vlucht en belandde in de vergetelheid.
Sinds enkele jaren is Hendrickx weer aan het puzzelen. „Ik heb me toegelegd op militaire systemen. Online kan je veel vinden, als je weet waar je moet zoeken en een degelijke kennis van het Russisch hebt. Vaak gaat het om openbare contracten voor overheidsopdrachten, juridische verslagen over bijvoorbeeld een onderaannemer die zijn levertermijn niet respecteerde en patenten met daarop de naam van personen die in een nauwelijks gelezen tijdschrift al gepubliceerd hebben over het systeem.”
Met alle kruimels die hij verzamelt, kan Hendrickx een mooie taart bakken. Tobol is één voorbeeld. „Ik heb nog een aantal andere systemen ontdekt, als ik dat woord mag gebruiken. Kalina, Peresvet en Boerevestnik zijn allemaal voorbeelden van Russisch elektronisch wapentuig dat ik aan het licht bracht.”
’Blijf liever in de luwte’
In Rusland houden ze de Belg in het oog. Dat vermoedt hijzelf toch. „Het is al meermaals gebeurd dat bronnen waarnaar ik verwijs, kort na publicatie offline worden gehaald. De website voor overheidsopdrachten is sinds het begin van de invasie zelfs helemaal verdwenen. Al was ik zeker niet de enige die tussen alle bestellingen voor wc-papier en inktpatronen, ook contracten voor geavanceerde systemen aantrof.”
Achter al het detectivewerk zit geen ideologische drijfveer. Het is een uit de hand gelopen hobby. Weliswaar een hobby die in het Westen slechts door enkelingen wordt beoefend. De spotlights hoeven voor Hendrickx niet. Zo wil hij ook niet op de foto. „Ik blijf liever in de luwte.” Of ze zijn naam verwensen bij het Russische ministerie van Defensie? „Je kan het ook omdraaien. Ze moeten geheim blijven, maar vaak pochen ze ook graag over hun wapensystemen.”