vrvolg:
"Adrenaline
Omzet, winst, steeds ingewikkelder financiële producten, de kick van die weer grotere deal, dat zijn de adrenaline opwekkende begrippen. Loyaliteit aan de bank of de collega’s kan niet worden verwacht van mensen die er morgen misschien uit vliegen. Dat geldt ook voor de hoogste bazen, alleen zijn hun tekengeld en bonus hoger.
Tekenend voor de categorie kritische blijvers (zolang het duurt) was de man van ‘interne controle’ die zijn werk goed wilde doen, en wist dat de bank hem dat onmogelijk maakte juist als het nodig was. Waarom ging hij dan niet weg? ‘Wat ga ik doen, op mijn eenenveertigste? Ik heb een hypotheek, kinderen… Waar is buiten de bank vraag naar wat ik kan?’
Een bijkomende reden om het uit te houden in de bankjungle is de Britse onderwijstweedeling: veel hooggeschoolde werknemers sturen hun kinderen naar de gewilde privé scholen die weer toegang geven tot de betere universiteiten. Die kosten tienduizenden ponden per jaar. Zonder banksalaris is dat schoolgeld niet op te brengen.
In het hart van de woest winstgevende bankoperaties staat het mensensoort dat door Tom Wolfe in zijn Bonfire of the Vanities is gedoopt tot Master of the Universe. Die doen deals om te scoren, zij werken in bijna tribale groepsvormen vol grenzeloze ambitie. Work hard, play hard. Hun privéleven is een stelpost. Zij zijn uiterst gevoelig voor sociale controle en oefenen immense druk uit op hun omgeving. Andermans falen is hun winst.
De Master of the universe-bankier is in enkele gevallen nog wel bereid zich te verantwoorden aan de antropoloog die hun eiland probeert te begrijpen. Dat geldt niet voor de zeepbelbankier, die niet meer waarneemt wat er buiten banking bubble gebeurt. Als net afgestudeerde van tweeëntwintig verdienen zij 45.000 pond plus 30.000 bonus (samen ruim 100.000 euro). Zij werken dag en nacht door, missen de geboorte van hun kinderen en raken onmatig geïrriteerd door een koffiemolen of een caissière die niet meewerkt. Een senior master of the universe zei emotievrij over mensen buiten zijn bubble: ‘Als je 100.000 euro per maand verdient, heb je gewoon bijna niets meer gemeen.’
En dan zijn er nog Waanbankiers en Koele Kikkers. De eersten zijn niet alleen het contact met de medemens maar met de hele wereld kwijt. Zij zijn volstrekt verslaafd aan het werk en hebben dringend hulp nodig als het hen lukt er uit te stappen. Hun steeds maar stijgende omzetverplichting zuigt hen de bedrijfscultuur in en drijft hen naar de randen van de waanzin.
De Masters of the Universe, de zeepbel- en de waanbankiers zijn het menselijk kruitvat in het hart van het financiële systeem, schrijft Luyendijk. De Koele Kikkers zijn extreem berekenend, wilden hem niet spreken, maar kwamen via alle verhalen uit hun omgeving naar voren als de pyromanen van het financiële stelsel.
Deze portrettengalerij is prachtig journalistiek werk. Om door de meest dynamische krant van Groot-Brittannië te worden uitgenodigd een speurtocht in het hol van de nationale leeuw, de City, te ondernemen, is niet alleen eervol. Het is ook allerminst vaststaand dat het iets oplevert. Met het zelfvertrouwen van zijn boek over journalistiek in de Arabische wereld (Het zijn net mensen) en zijn schets van de Haagse politiek (Je hebt het niet van mij) ging Luyendijk ook de City te lijf. En kwam heel ver.
Het beeld dat zich al doende vormde was onthutsender dan dat van ‘een paar rotte appels’, waar de City probleempjes uit het verleden zelf graag mee afdoet. Er bleek sprake te zijn van financiële conglomeraten met dermate ingewikkelde en explosieve producten, dat vrijwel niemand begrijpt waar de kolossale risico’s schuilen, laat staan wat er tegen te doen is als zij dreigen werkelijkheid te worden. Overheid, toezichthouders, kredietbeoordelaars en accountancy bieden slechts schijngaranties. De top van de banken heeft geen idee.
Het probleem is het systeem, en in plaats van individuele bankiers woedend te verwijten dat ze toegeven aan perverse prikkels, zouden we onze energie erin moeten steken die aan te pakken en weg te nemen’, concludeert Luyendijk. Van binnenuit zal die verandering niet komen. Waarom hebben politieke partijen en politici in posities van macht deze ongetemde financiële wereld laten ontstaan? Waarom staat echte hervorming niet centraal in hun programma’s?
Miljoen per jaar
In het hele Westen is de politiek steeds minder een rem op de macht van de financiële sector, en steeds meer een springplank voor individuen richting die sector,’ stelt Luyendijk vast. ‘De Belgische oud-premier Jean-Luc Dehaene ging naar Dexia en in Nederland leidt voormalig minister van Financiën Zalm voor iets meer dan een miljoen per jaar ABN Amro’. Na hun ambtstermijn gaven de oud-minister van Financiën van de Verenigde Staten Timothy Geithner en oud-minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton lezingen voor Goldman Sachs voor 200.000 dollar per keer. Oud-premier Tony Blair adviseert JP Morgan voor 2,5 miljoen pond per jaar.
Flink hogere kapitaalbuffers zouden banken veiliger hebben gemaakt. Maar zij zijn er niet gekomen, ‘getorpedeerd door de mondiale lobby van banken. Laat staan dat er een geloofwaardig alternatief in de steigers staat voor na een volgende crash,’ aldus Joris Luyendijk.
De bankblogger heeft zich afgevraagd of hij dit boek wel moest publiceren. ‘Wat heeft het voor zin de lezer achter te laten in machteloze angst, woede en verbijstering?’ Hij publiceert het toch. De wereld moet weten hoe de bankenlobby erin is geslaagd serieuze maatregelen tegen te houden. Hoe een goed betaalde plek in die financiële microkosmos voor politici de ultieme beloning is – voor het onbemand laten van de wereldcockpit.
Toch zijn politici de enigen die iets kunnen doen, schijft hij. Die conclusie komt wat snel. Dit kan niet waar zijn was misschien een meesterwerk geworden als het zich ook nog, en grondig, had verdiept in argumenten om de verzwakte politiek tot ingrijpen te dwingen.
Een nieuw ontwerp voor de financiële wereld gaat de draagkracht van één persoon ver te boven’, schrijft Luyendijk. Zeker. Journalisten beschrijven de wereld en kunnen daarmee niet wachten tot zij een recept voor redding af hebben. Maar toch. Van deze koene ontdekkingsreiziger, journalistiek vernieuwer, tevens realist met durf en denkkracht hoop je stiekem dat hij zo diep in zijn onderwerp is gedoken dat hij het definitieve en onweerlegbare actieplan ook op het spoor komt.
Joris Luyendijk: Dit kan niet waar zijn. Onder bankiers. Atlas Contact, 240 blz. € 19,99.
Journalistiek ontdekkingsreiziger Joris Luyendijk dook de City in, schreef op basis van vaak anonieme gesprekken wat er mis ging in 2008 en of er sindsdien iets is veranderd in de Londense bankenwereld. Een onthutsend boek."