Braindrain door Brexit
Nu zijn geen twee massa-emigraties gelijk, maar om te begrijpen wat Londen staat te wachten zouden de brexiteers toch wel even naar de geschiedenis mogen kijken. We moeten wat slagen om de arm houden, maar de brexit zou weleens gelijkenis kunnen gaan vertonen met de beslissing van Lodewijk XIV in de zeventiende eeuw die tot de vlucht van de Hugenoten uit Frankrijk leidde. Het veroordeelde Parijs tot tientallen jaren van economische achterstand en politiek isolement.
Stoommachine
Met het Edict van Nantes van 1598 hadden de Hugenoten als protestantse minderheid in het katholieke Frankrijk burgerrechten en de vrijheid gekregen om hun godsdienst te belijden. Zij oefenden vaak de hooggeschoolde beroepen van die tijd uit: het waren zijdewevers, goud- en wapensmeden, drukkers en horlogemakers. Maar in 1685 trok Lodewijk het Edict in. Nog geen week later vaardigde de keurvorst van Brandenburg een decreet uit waarin de Hugenoten werden uitgenodigd zich op zijn grondgebied te vestigen. Nederland lokte ze met de belofte dat ze onmiddellijk het burgerschap zouden verkrijgen en drie jaar lang minder belasting hoefden te betalen.
Zo’n 150.000 Hugenoten zouden zich uiteindelijk in Nederland, Zweden, Pruisen en Ierland vestigen, en nog eens 50.000 vonden hun weg naar het VK. Terwijl de Franse economie tientallen jaren in zwaar weer zat, sloegen de Britten munt uit het talent van de Hugenoten. Het was een van de Franse gevluchte Hugenoten, Denis Papin, die de voorloper van de stoommachine uitvond. En veel anderen hielpen bij het verfijnen van de technieken die de Engelse weverij, drukkerij en architectuur zouden opstuwden tot ’s werelds meest geavanceerde bedrijfstakken.
‘Noord-Europese landen hopen te profiteren van de plotselinge vlucht van menselijk kapitaal’
Nu staat de wereld opnieuw aan het begin van een technologische revolutie, topprofessionals kunnen in de hele wereld terecht. Algemeen wordt aangenomen dat de landen met de hoogst geschoolde beroepsbevolking en het hoogste intellectuele vermogen een grote voorsprong hebben in de technologische wedloop van de 21e eeuw. In het geval van de brexit hopen de Noord-Europese landen opnieuw te profiteren van de plotselinge vlucht van menselijk kapitaal in hun regio.
De overeenkomst tussen de brexit en de intrekking van het Edict van Nantes houdt daar niet mee op. Beide gebeurtenissen zijn een uitdrukking van politieke conflicten. Lag de politieke breuklijn in Europa drie eeuwen geleden tussen de protestanten en de katholieken, nu ligt deze tussen de voor- en tegenstanders van het Europese project.
Status
Voor Lodewijk paste de vervolging van de Hugenoten in zijn visie voor een katholiek Europa, die nog sterker werd toen zijn uiterst katholieke neef Jacob II de Engelse troon besteeg. Lodewijk probeerde de Hugenoten te dwingen zich tot het katholicisme te bekeren. Maar de Hugenoten vluchtten liever. En toen ze eenmaal in het buitenland waren, stookten ze de toorn van de Europese protestanten tegen Frankrijk op. Jacob II verloor de troon bij de Glorieuze Revolutie van 1688 aan stadhouder Willem III, de Prins van Oranje. Als nieuwe Engelse vorst smeedde hij een coalitie met het Oostenrijk van de Habsburgers en met verscheidene Duitse protestantse landen om de Fransen met een reeks religieuze oorlogen te overspoelen.
In juni 2016 leek het brexit-referendum Groot-Brittannië de kans te verschaffen om de door crisissen geteisterde EU in te ruilen voor een meer dynamische ‘anglosfeer’. De brexiteers beloofden om een einde te maken aan de immigratie van laaggeschoolden uit Oost-Europa, en dat telde meer dan al het andere. Als topprofessionals Londen zouden verlaten, zou dat als een aanvaardbaar verlies worden beschouwd. Vanaf het begin ging het bij de brexit in de kern om onverdraagzaamheid jegens ‘de ander’.
‘Het is nooit verstandig om historische vergelijkingen al te ver door te trekken’
In tegenstelling tot de Hugenoten behoren degenen die zich nu opmaken om Londen te verlaten tot de welgestelde mondiale elite. Daardoor kan alleen al hun vertrek tot een onmiddellijke en snelle erosie leiden van de internationale status en invloed van het VK. De Franse protestanten moesten honderd jaar meedoen met bloedige godsdienstoorlogen om hun moederland net zo’n krachtige klap toe te brengen.
Het is nooit verstandig om historische vergelijkingen al te ver door te trekken. Maar de Britten zouden er niettemin goed aan doen om de woorden van de hertog van Saint-Simon ter harte te nemen: ‘Door de intrekking van het Edict van Nantes, zonder enige aanleiding of noodzaak, nam de bevolking van het koninkrijk met een kwart af, werd de handel ten gronde gericht en verzwakte het land totaal.’ Door de brexit zullen minder mensen worden verdreven, maar de impact ervan zou weleens veel groter kunnen zijn.
Edoardo Campanella is een Future of the World Fellow bij het Center for the Governance of Change van de IE Universiteit in Madrid.
© Project Syndicate, 2019. Vertaling: Hans Moerbeek.