Het klimaat eist minder doden dan ooit
Terwijl de aarde opwarmt, daalt het aantal slachtoffers van extreem weer. De mens past zich aan, schrijft Mirjam Vossen.
De wereld hield zijn adem in toen cycloon Amphan in mei dit jaar afstevende op de kust van India en Bangladesh. Het was een superstorm van categorie 5, met windstoten tot 260 kilometer per uur. De media waarschuwden voor een ophanden zijnde catastrofe. De cycloon zou niet alleen krachtiger zijn dan Sidr, die in 2007 nog 3500 slachtoffers maakte, maar ook gevaarlijker dan de dodelijkste cycloon in Bangladesh ooit, Bhola, die in 1970 zeker 500.000 levens eiste.
Het liep anders. In een recordtempo kwamen de Indiase en Bengaalse autoriteiten in actie. De kustwachten stuurden vissersboten naar de wal en legden veerdiensten stil. Treindiensten richting de kust werden opgeschort. Duizenden vrijwilligers werden gemobiliseerd en het leger stond paraat om reddingsoperaties uit te voeren.
Op 17 mei begonnen de evacuaties. Gehuld in oranje hesjes riepen vrijwilligers met megafoons mensen op hun huizen te verlaten. Als eerste waren ouderen aan de beurt en zwangere vrouwen in laaggelegen rieten huizen. Boten haalden bewoners weg van eilanden voor de kust. Beide landen openden betonnen stormshelters — in Bangladesh maar liefst 12.000 — en bevoorraadden deze met voedsel en noodgeld. In amper twee dagen werden 4,2 miljoen mensen in veiligheid gebracht.
De storm kwam op 20 mei aan land en de materiële schade was enorm. 128 mensen verloren het leven. Dat mag je met recht een ramp noemen. Maar het waren er heel wat minder dan de 3500 uit 2007 of de 500.000 uit 1970. Verwoestende cyclonen plagen sinds mensenheugenis de Golf van Bengalen en tot voor kort konden de bewoners daar nauwelijks iets tegen beginnen. Toen Bhola in 1970 over de kust raasde, werd een groot deel van de bevolking compleet verrast door de storm. Maatregelen om stormschade te beperken bestonden alleen nog maar op papier. Pas in 1991, nadat cycloon BOB 01 tegen de 140.000 mensenlevens had geëist, maakte Bangladesh serieus werk van de rampenplannen.
20.000
Een eeuw geleden eiste extreem weer gemiddeld een half miljoen slachtoffers per jaar, het afgelopen decennium 20.000. Een daling van 96%.
Minder fataal
Dat gebeurde niet alleen in Bangladesh; wereldwijd wapenen landen zich tegen de gevaren van extreem weer. Extreem weer, dat zijn stormen en cyclonen, hittegolven en droogtes, natuurbranden en overstromingen. Door klimaatverandering kunnen ze vaker voorkomen of worden ze intenser van aard. Desondanks lopen ze minder vaak fataal af. Een eeuw geleden eiste extreem weer gemiddeld een half miljoen mensenlevens per jaar, zo blijkt uit gegevens van de International Disaster Database EM-DAT. Het afgelopen decennium waren het er minder dan 20.000 per jaar. Dat is een daling van 96%, terwijl de wereldbevolking drie keer zo groot werd.
96% minder slachtoffers van extreem weer in honderd jaar tijd. Het is een verbazingwekkend cijfer. Het lijkt haaks te staan op de boodschap die we meekrijgen van instituten als de Wereldgezondheidsorganisatie WHO of het klimaatpanel van de Verenigde Naties, IPCC.
Klimaatverandering, zo stelt het IPCC in zijn laatste evaluatierapport, vormt een steeds grotere bedreiging. Klimaatverandering kan niet alleen leiden tot directe slachtoffers van droogte of overstromingen. De opwarming van de aarde heeft ook indirecte gevolgen: groeiseizoenen van belangrijke gewassen als mais en rijst worden korter en dat bedreigt de oogst. Het leefgebied van malariamuggen wordt groter. Zogenaamde vibriobacteriën, veroorzakers van maagdarminfecties en diarree, krijgen meer ruimte. Dat alles gaat mensenlevens kosten, voorspelt ook de WHO. In een factsheet over klimaatverandering en gezondheid maakt de organisatie de voorspellingen concreet: klimaatverandering kost vanaf 2030 wellicht een kwart miljoen extra doden per jaar: 38.000 aan hittegolven, 48.000 aan diarree, 60.000 aan malaria en 95.000 aan ondervoeding.
Het zijn voorspellingen die de oproep om de CO2-uitstoot te verminderen stevig kracht bijzetten. En ze zijn niet nieuw: waarschuwingen over gezondheidsschade door klimaatverandering staan al sinds de jaren 90 in de rapporten van het IPCC. Alleen: het is niet aan het gebeuren. Niet alleen het aantal slachtoffers van extreem weer is fors gedaald, datzelfde gold voor de sterfte aan malaria, diarree en vrijwel alle andere infectieziekten die gevoelig zijn voor weersveranderingen. Het aantal malaria- doden daalde van 934.000 in 2003 tot rond de 400.000 in 2017. Sterfte door diarree, de grote killer van jonge kinderen in ontwikkelingslanden, liep terug van 1.660.000 kleine kinderen in 1990 naar 534.000 in 2017. Dat is een daling van bijna 70%. Terwijl het klimaat verandert, vallen er minder klimaatgerelateerde slachtoffers.
Meer context
Je zou het misleiding kunnen noemen. De website van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO over klimaat en gezondheid meldt dat de kans op malaria alsmaar groter zal worden en dat malaria nu meer dan 400.000 slachtoffers per jaar eist. Dat dat er begin deze eeuw meer dan dubbel zoveel waren, meldt de WHO er niet bij. Even misleidend zijn de waarschuwingen over toenemende hitte. Zo meldt de WHO dat tijdens een hittegolf in Frankrijk in 2003 maar liefst 15.000 mensen stierven. Wat er niet staat, is dat een vergelijkbare hittegolf in 2019 1500 mensenlevens eiste — tien keer minder. In hun persberichten, op webpagina’s en in aanbevelingen hameren de WHO en het IPCC doorlopend op risico’s in de toekomst en ze larderen deze met termen als ‘misschien’, ‘mogelijk’ en ‘zou kunnen’. Vrijwel altijd ontbreken data over de feitelijke trends, waardoor de achteloze lezer de voorspellingen al snel als onvermijdelijk ziet.
Een veelgebruikte stijl is het schetsen van ontwikkelingen die eventueel kúnnen leiden tot ellende, zonder deze te corrigeren met feitelijke data over deze ellende. Maar het feit dat het leefgebied van de malariamug toeneemt, betekent niet vanzelfsprekend dat ook meer mensen aan malaria zullen sterven. En het feit dat de groeiseizoenen van rijst en soja korter worden, betekent nog niet dat de oogsten ook zullen teruglopen. Kijk naar de data: vooralsnog daalt de sterfte aan malaria en groeien wereldwijd de opbrengsten per hectare rijst en soja.